Hoe geslaagd is de verbouwing van de Grote Markt in Groningen? (2024)

Op de Grote Markt in Groningen heerst op deze zonnige namiddag een gezellige drukte. Fietsers doorkruisen het plein, de terrassen zijn vol, onder de bomen hebben mensen de ster als zitplaats ontdekt en het water van de fonteinen klatert behaaglijk. Vier architecten geven hun mening over het pleinontwerp van Vogt Landschapsarchitecten.

,,Het ziet er ontspannen uit’’, zo typeert Jurjen van der Meer, oprichter en architect van De Zwarte Hond, de sfeer in de ‘huiskamer’ van Groningen. Aan de oude, naoorlogse Grote Markt hoeven we weinig woorden vuil te maken. ,,Het was een buitengewoon vervelend plein’’, oordeelt Peter Michiel Schaap, directeur van architectuurcentrum Platform Gras. „De Grote Markt behoorde voor de oorlog tot de mooiste stadspleinen van Nederland, vergelijkbaar met het Vrijthof in Maastricht.”

De verwoestingen in het laatste oorlogsjaar en het terugleggen van de rooilijn van de Oostwand hebben de Grote Markt geen goed gedaan. Maar de ergste verstoring van het plein was de komst van auto’s en bussen. Dankzij het Verkeerscirculatieplan waren de auto’s vanaf 1977 niet langer welkom, de bussen bleven tot vorig jaar langs het plein jakkeren.

Grote Markt Groningen maakt ‘enorme sprong voorwaarts’

De herinrichting is ‘een enorme sprong voorwaarts’, vindt Schaap. Door het terugbrengen van de rooilijn van de Oostwand was de vooroorlogse intimiteit van de Grote Markt al hersteld. „Dankzij de herinrichting sluit het plein nu ook weer aan bij de randen van de bebouwing”, zegt architect Aron van Delft van AAS Groningen. Er is een shared space gecreëerd: een gedeelde ruimte voor voetgangers en fietsers. „Dat was het vroeger ook, toen er nog geen auto’s bestonden.”

Dat er bomen op de Grote Markt zijn geplaatst is in deze tijd van klimaatadaptatie hard nodig. Van der Meer vindt het een ‘briljante vondst’ om de 28 acacia’s, honingbomen en gleditsia’s met hun hoge stammen en transparant gebladerte dat het zonlicht verstrooit, in één blok te clusteren. „Zo is er een prachtig, informeel parkje ontstaan. Het is gelukkig geen groene muur geworden. Je kunt door de stammen heen naar de overkant kijken.”

Landschapsarchitect Michiel van Driessche van het Rotterdamse bureau Felixx, die sinds kort een van de twee stadsbouwmeesters van Groningen is, weet dat er meerdere alternatieven zijn onderzocht. In een variant waren de bomen rondom het plein gesitueerd en in een andere stonden ze in plukjes op de Grote Markt. „In dat geval droegen ze niet bij aan de robuustheid van het plein. Nu bieden de bomen als een groen volume tegenwicht aan het stadhuis.”

‘Het oogt nog steeds erg stenig’

Voor Van Delft had de Grote Markt nog veel groener gemogen. Hij vindt de ingreep te marginaal. „De bomen staan ook allemaal keurig op een rijtje. Het oogt nog steeds erg stenig. In de binnenstad moet je je eerder afvragen waar wél, dan waar níet een boom kan staan.”

Van der Meer benadrukt dat er op het centrale stadsplein ruimte moet blijven waar je kunt demonstreren, een kermis kunt houden of een opera kunt opvoeren.

Je moet geen ‘groene deken’ over de stad heen leggen, voegt Van Driessche eraan toe. „Anders wordt de verfijning die in zo’n stad in eeuwen is ontstaan, in een keer gesmoord. Je moet een goede balans zien te vinden tussen de cultuurhistorische betekenis, de klimaatadaptatie en het gebruik ervan. Dat vind ik heel geslaagd hier.”

Bijzonder te spreken is Van der Meer ook over de stenen ster (windroos) van architect Jan Bouma uit 1926. Die is verplaatst naar het bomenparkje en steekt nu iets boven de grond uit. „Het is mooi dat die ster niet meer in de grond ligt, maar dat je er ook op kunt zitten. Bovendien is het een ontmoetingsplaats waar je kunt afspreken.”

Schaap vindt dat de ster is gedegradeerd tot zitobject. „Je geeft iets een functie dat die nooit heeft gehad. Daar heb ik moeite mee.”

‘Hier regeert een soort Groningse zuinigheid’

Ook de waterelementen aan de noordzijde roepen gemengde reacties op. Die zijn samen met onder meer zitbanken, speeltoestellen en een lange natuurstenen tafel in de oksel van het stadhuis onderdeel van een strook die door de ontwerpers ‘Circus Maximus’ wordt genoemd.

De fonteintjes staan ongeveer op de plek waar ooit een waterpomp stond. Van Driessche: „Die heeft nu een nieuwe betekenis gekregen. Deze strook sluit het plein aan die kant op een mooie manier af.”

Over die bescheiden waterelementen is Van der Meer minder te spreken. Hij heeft sowieso moeite met meubelstukken die voor kinderen zijn gemaakt. „Lage krukjes zijn leuk voor een kleuterspeelzaal, maar niet in de stad. Het had voor mij wat grootser en robuuster gemogen. Dit kan niet concurreren met de fonteinen in de elf Friese steden. Hier regeert een soort Groningse ‘zuinigheid’.”

Van Delft: „Er was een uitgelezen kans om bijvoorbeeld van de ster een prachtige fontein te maken. Ik mis een groot gebaar op het plein. Zo heeft het geen allure.”

‘Ik ga ervan uit dat dit nog wordt aangepakt’

De Martinitoren komt wel beter tot zijn recht, constateert Van der Meer. De bentheimer zandsteen waaruit het grotendeels is opgetrokken, komt terug in de waterelementen. Verder is de footprint van de kerk groter gemaakt. ,,Zo lijkt de toren wat voornamer.”

De zitbanken die in één lijn aan de zuidzijde van de Grote Markt zijn geplaatst krijgen ook applaus van Van der Meer. „Het goede eraan is dat je aan de private terraszijde moet betalen voor je consumptie en je dat aan de andere, publieke kant niet hoeft doen. Die is voor iedereen die even wil zitten.” Mede om die reden vindt Van Driesschen dit zelfs ‘het mooiste detail’ van het ontwerp.

Van der Meer ziet wel twee ‘omissies’. De denkbeeldige rechte lijn van de serie zitbanken in de richting van Bakker Bart wordt twee keer ‘rommelig’ onderbroken: door een rare uitloop van het terras van De Drie Gezusters en door de lelijke kiosk een eindje verderop. ,,Ik ga ervan uit dat dit nog wordt aangepakt.”

En dan zijn er natuurlijk ook nog de steentjes die de gemoederen in beweging brengen. De gele hebben moeten wijken voor rode. Voor Van Delft had het niet gehoeven. De gele steentjes, ooit bedacht door architectenbureau Mecanoo, hadden ‘bravoure’. „Ze hebben het vervangen door stenen met een provinciekleurtje, zoals je die aantreft in een plaats als Coevorden. Wat was er mis met de granietkeien en de gele stenen?”

‘De rode baksteen hoort bij ons’

Schaap is het niet met hem eens. „Het liefst had ik gezien dat op het centrale deel van het plein het hardsteen was gehandhaafd. Als je dan toch kiest voor baksteen, dan in ieder geval rood en niet geel.”

Van der Meer: „De rode baksteen hoort bij ons. Als je onze provincie warm maakt, wordt hij rood. Dat is hij diep in zijn ziel ook. Het had voor mij zelfs nog wat roder gemogen.”

Concluderend vindt hij het een prachtig plein geworden. „Ook de verbindingen met de omliggende straten zijn ontzettend goed gemaakt. Maar het is niet een eindplan. Er kan wat bij en er kan nog wat af.”

‘Grote Markt Groningen mist lef’

Het allergrootste bezwaar van Van Delft is dat het plan van landschapsarchitectenbureau Vogt LA en Bert Daan Landschap een ‘soort tekentafelontwerp’ is. „De ruimtelijke ordening overheerst. Het getuigt niet van creatief kunstenaarschap. Daardoor mist het plan lef. Het is te ingehouden.”

Schaap spreekt van een ‘absolute boost’ voor de stad. ,,Laat dit een startschot zijn voor de uitleg van het plan over de rest van de binnenstad.”

Van Driessche vindt dat de herinrichting van de Grote Markt een voorbeeld is voor andere steden. „Aan zo’n historisch stadshart zijn veel emoties en belangen verbonden. Met een uitgebreid vooronderzoek is daar zorgvuldig naar gekeken, voordat een ontwerper aan de slag is gegaan. Zo’n insteek is een belangrijke les voor andere steden. Verder moet het plein de tijd krijgen om zich te bewijzen.”